آلودگی هوا به‌عنوان یک عامل زیست‌محیطی مهم، هم کوتاه‌مدت و هم بلندمدت می‌تواند سلامت و کارایی ورزشی را تحت تأثیر قرار دهد.

 هنگام فعالیت‌های هوازی شدید، حجم تنفسی و عمق تنفس افزایش می‌یابد و در نتیجه مقدار ذرات معلق (PM₂.₅، PM₁₀) و گازهای واکنش‌پذیر مانند ازن (O₃) و دی‌اکسید نیتروژن (NO₂) که وارد دستگاه تنفسی می‌شوند، به‌طور قابل‌توجهی بالاتر از حالت استراحت است؛ این امر رسوب ذرات در مسیرهای هوایی و آلوئول‌های ریوی را تشدید کرده و مکانیزم‌های التهابی و اکسیداتیو را فعال می‌کند.

 شواهد نشان داده‌اند که قرارگیری حاد در مواجهه با ازن می‌تواند سبب کاهش ظرفیت هوازی (V̇O₂max)، کاهش زمان تا خستگی و بدتر شدن علائم تنفسی در ورزشکاران شود. 

مواجهات کوتاه‌مدت با ذرات معلق نیز با کاهش عملکرد استقامتی، افزایش علائم سرفه و تنگی‌نفس همراه است. 

از منظر قلبی‌عروقی، آلودگی ذرات ریز با افزایش فشار خون، اختلال عملکرد اندوتلیال و افزایش خطر آریتمی و حوادث ایسکِمیک پیوند خورده است؛ این پیامدها برای ورزشکاران با بار قلبی بالا به‌ویژه در فعالیت‌های طولانی‌مدت حائز اهمیت است. 

ورزشکاران مبتلا به آسم یا حساسیت‌های تنفسی در برابر اثرات آلودگی حساس‌ترند و به مدیریت دارویی و احتیاط‌های ویژه نیاز دارند.

پیشنهادهای مبتنی‌بر شواهد در جهت کاهش مخاطره شامل پایش شاخص کیفیت هوا (AQI) و انتخاب زمان/محل تمرین با آلودگی کمتر (ساعات صبح زود، مسیرهای کم‌ترافیک)، کاهش شدت یا مدت تمرین در اپیزودهای آلودگی، اجتناب از تمرین نزدیک به منابع آلودگی (جاده‌های پرترافیک) و در صورت نیاز استفاده از ماسک‌های فیلتردار است. 

همچنین مداخلات فردی نظیر توجه به تغذیه آنتی‌اکسیدانی و کنترل بیماری‌های زمینه‌ای توصیه می‌شوند. 

در نهایت، انتقال این دانش به سیاست‌گذاران و سازمان‌های ورزشی برای تعیین معیارها و تصمیم‌گیری درباره برگزاری رقابت‌ها در روزهای پرآلودگی ضروری است تا از سلامت و عملکرد ورزشکاران محافظت شود.

دکتر  نگین کثیری/متخصص طب کار، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران